Het is in Nederland verboden om geld te bieden aan mensen die een nier willen afstaan. Maar doneren is veilig, en helpt anderen. Schrap daarom het verbod.

Het kan niemand zijn ontgaan: we kampen met een chronisch tekort aan organen voor transplantatie. Nederlanders zijn steeds terughoudender om een orgaan af te staan van zichzelf of een overleden familielid (Trouw, 12 mei).

Alle inspanningen ten spijt is een stijging van het aantal postmortale donoren niet te verwachten. Ook het instellen van een donorregister zal niet veel helpen: de meeste kandidaat-donoren zullen immers oud en ongeschikt voor donatie sterven.

Daarom is er alle reden om ons meer te richten op levende donoren. Voor nieren kan dat goed. Circa 40 procent van de in Nederland getransplanteerde nieren komt nu al van levende donoren. Iemand mag bij leven een nier of een deel van de lever afstaan, uit altruïsme en zonder financieel oogmerk. Maar het is volgens de Wet op de orgaandonatie verboden om organen of weefsels te verkopen.

Het zou goed zijn als het legaal wordt om bij leven een nier af te staan tegen betaling. Dat betekent nadrukkelijk niet dat er een vrije markt mag komen. De verdeling van nieren, ook van aangekochte nieren, moet altijd op basis van medische criteria gebeuren – er mag geen vrije orgaanhandel ontstaan.

Er gaat veel geld om met orgaantransplantaties. Als iemand besluit om bij leven een nier af te staan zal de ziektekostenverzekeraar van de ontvanger blij zijn, want de kosten van dialyse zijn aanzienlijk hoger dan de transplantatie en de vervolgbehandeling. De verzekeraar kan daarom de transplantatiechirurg en het ziekenhuis betalen. De enige die er niet financieel op vooruit gaat is de belangrijkste partij: de levende donor.

Voor een zuiver beeld is het goed om twee zaken uit elkaar te halen: de wenselijkheid van het doneren van de nier bij leven enerzijds, en de betaling anderzijds. Donatie bij leven is nu bij wet toegestaan omdat de procedure veilig is en weinig medische risico’s meebrengt voor de donor. Donatie bij leven is ook moreel juist en prijzenswaardig. Het afstaan van een nier redt levens en vergroot de kwaliteit van leven van zieke medemensen.

De meeste mensen vinden het meer dan logisch dat iemand die iets bijzonders of gevaarlijks doet, daarvoor wordt beloond. In sommige beroepen bestaat ’gevarengeld’ bovenop het salaris. Als het dus medisch veilig, sociaal prijzenswaardig en moreel correct is om bij leven een nier af te staan, en het acceptabel is om iemand te belonen voor een bijzondere dienst, waarom verzetten velen zich dan tegen het tegen betaling afstaan van een nier?

Tegenstanders wijzen op het gevaar van exploitatie. Juist kwetsbare en arme mensen zouden verleid worden om hun nier te verkopen.

Cruciaal lijkt de hoogte van de vergoeding. Zonder vooruit te willen lopen op een discussie over wat een redelijk bedrag is, is het wel duidelijk dat een te lage vergoeding het idee kan geven dat mensen worden uitgebuit. En een te hoge, dat mensen worden worden aangezet tot iets waar ze eigenlijk bedenkingen bij hebben.

Een middenweg zal redelijk zijn, vanuit de optiek dat het doneren bij leven moreel prijzenswaardig is.

Wat iemand voor zichzelf redelijk zal vinden hangt van vele factoren af. Maar dat gaat ook op voor het verrichten van gevaarlijk of smerig werk: je doet dat werk voor dat salaris of je doet het niet. Het is niet immoreel om juist armere mensen een nier te laten verkopen. Vergelijk: dat hoog opgeleide mensen zelden vies of minderwaardig werk willen doen voor een lage vergoeding, betekent niet dat het immoreel is om laag opgeleide mensen dit werk wel te laten doen. Ook vinden wij het moreel niet verwerpelijk om op mensen die wel een extraatje kunnen gebruiken (studenten, werklozen) tegen vergoeding medicijnen op veiligheid en dosering uit te testen.

De aangekochte nieren zullen anoniem aangeboden worden samen met de nieren die verkregen zijn van overleden donoren. Zo worden ze rechtvaardig verdeeld onder de wachtenden.

De tijd lijkt rijp om serieus na te denken over het verkopen van een nier. Velen zullen het afwijzen. Maar daarmee wijzen zij ook het redden van levens en vergroten van levenskwaliteit af in het licht van onoplosbare schaarste aan organen.

Erwin Kompanje schreef dit artikel op persoonlijke titel.